Develi'de 1905 Ermeni Ayaklanması: Madam Serupi'nin Liderliği ve Tarihi İzleri
Develi'de 1905 yılında gerçekleşen Ermeni ayaklanması, kadın lider Madam Serupi'nin yönlendirmesiyle tarihsel bir dönüm noktası olarak kayıtlara geçti. Ayaklanma, dükkân kapatma çağrıları ve bomba yapım faaliyetleriyle dikkat çekerken, bu olay Osmanlı arşivlerinde terör eylemi olarak nitelendirildi. 1916 yılında tamamlanan yargılama süreciyle Serupi ve müttefikleri, Osmanlı hukuku çerçevesinde cezalandırıldı.
Tarihi Bir Ayaklanma: 1905 Develi Olayları
Develi’de 1905 yılında meydana gelen Ermeni ayaklanması, Everek semtinin Kilise Mahallesi’nde yaşayan Ermeni cemaatinden Hacı Rehde ve Madam Serupi isimli şahısların kışkırtmalarıyla başladı. Bu iki kişi, çarşıdaki Ermeni esnafa dükkânlarını kapatmaları gerektiğini bildirerek büyük bir provokasyona öncülük etti. Özellikle Serupi’nin, hem kadın olması hem de bomba yapımında etkin rol oynaması, olayları tarihsel açıdan dikkat çekici kıldı.
Olaylar sırasında Ermenilerin Osmanlı Devleti’ne karşı organize bir şekilde hareket ettiği, dükkân kapatma eylemleriyle toplumsal düzeni bozmayı hedefledikleri anlaşıldı. Tarihi kayıtlara göre, bu süreçte dükkânların kapatılması ve bomba yapımı faaliyetleri gibi eylemler, Ermeni cemiyetlerinin organize yapısını gözler önüne serdi.
Madam Serupi’nin Rolü ve Sonuçları
1905 olaylarında lider konumunda olan Madam Serupi, gerek dükkân kapatma eylemlerinde gerekse bomba yapımında aktif bir rol oynadı. Osmanlı arşivlerinde "bayan terörist" olarak kayıtlara geçen Serupi, ayaklanmanın merkezinde yer aldı. Onun liderliği, Ermeni cemaatinin Osmanlı Devleti’ne karşı giriştiği terör faaliyetlerinin ne denli etkili olduğunu gösterdi.
1905 ayaklanmalarına dair yargılamalar, Osmanlı Devleti tarafından 1916 yılında tamamlandı. Ayaklanmaya öncülük eden Madam Serupi, eylemleri nedeniyle Osmanlı hukuk kuralları çerçevesinde cezalandırıldı. Bu süreç, tarihçiler tarafından terör eylemlerinin sonuçlarının ve Osmanlı’nın hukuk sisteminin bir örneği olarak değerlendirildi.
Tarihsel Araştırmalar ve Yeni Bulgular
Selçuk Kılınç ve Metin Kopar’ın Tarih Okulu Dergisi’nin 2024 yılı Aralık sayısında yayımlanan çalışması, 1905 Develi Ermeni Ayaklanması’nın tarihsel sürecini kapsamlı bir şekilde ele aldı. Araştırma, arşiv belgeleri ışığında ayaklanmaların detaylarını ve etkilerini ortaya koyarak, bu olayların tarih literatüründeki yerini güçlendirdi.
Kaynak: Tarih Okulu Dergisi, Sayı 73, 2024 Aralık.
Haber Derleyen: Nezir Ötegen - Develi